تابستان در فرهنگ باستانی ایران

تمـــــــوز

همانطور که همه می دانیم جشن ها از علایق خاص ایرانیان باستان بودند و هر اتفاقی از تغییرات طبیعی گرفته تا واقعه ای تاریخی بهانه ای بوده است برای سرور و شادمانی. آن ها در ماه تموز یا به گویش امروزی تیر اولین ماه از فصل گرم تابستان نیز جشن هایی برگزار میکردند که آن ها را با هم مرور می کنیم.

جشن گوجه عروس یا گل عروس جشنی است که مصادف با اول تیر یا اورمزدروز بلندترین روز سال برگزار می شده و هنوز در برخی از مناطق ایران از جمله خراسان برپا می شود. در این جشن میوه های نوبرانه فصل تابستان به همراه خوراکی های دیگر در سینی های چیده و به خانه نوعروسان برده می شوند.

جشن اول تووستونی (تابستانی) که به آن آب ریزگان هم میگویند در فراهان، اراک و محلات برگزار می شود و همانطور که از اسمش مشخص است جشنی است برای آب بازی ! ریشه این جشن را به دو رویداد احتمالی نسبت می دهند، یکی اینکه یکی از سلاطین ایرانی پس از پیروزی در جنگ برای استراحت کنار قنات زلف آباد در فراهان اردو زده بود که یک پری مشتی آب از قنات بر او ریخت و این چنین سنت آب پاشیدن روی یکدیگر در این منطقه رواج گرفت و دیگر اینکه این جشن به سبب سرور پس از قحطی هفت ساله در زمان شاهان ساسانی، برگزار شده است.

جشن نیلوفر ایرانیان باستان در شش تیر یا خردادروز این جشن را که در پارسی به آن نیلوپر گفته می شود بر پا می کردند. در ایران باستان گل نیلوفر نماد آناهیتا، ایزدبانوی آب ها بود و شاید دلیل این جشن گرامی داشتن رویش این گل زیبا در ایران بوده است. برخی هم نیلوفر را با میترا خدای خورشید در ارتباط می دانند چرا که تابستان فصل گرما و خورشید است.

جشن تیرگان بزرگترین جشن ایران باستان است که در روز سیزده تیر یا تیرروز در گرامیداشت ستاره باران آور و درخشان ترین ستاره به نام تیشتر اتفاق می افتد. این جشن در کنار آب برگزار می شود و در آن مراسمی خنک اجرا می شود. گفته شده نماد تیشتر اسبی سپید است که به جنگ با اسبی سیاه و نماد قحطی می رود. روایت های گوناگون دیگری نیز در مورد این روز و وقایع آن وجود دارد از جمله اینکه آرش کمانگیر در چنین روزی تیر خود را از بالای کوه دماوند پرتاب و مرز ایران و توران را- که همان ازبکستان امروزی است- تعیین کرده. روایت های دیگر حاکی از روز بزرگداشت نویسندگان در دوره باستان و ناپدید شدن کیخسرو بعد از شستشوی خود در چشمه است.

جشن خام خواری در روز پانزده تیر یا دی به مهر روز ایرانیان باستان از غذاهای پختنی و حیوانی دوری می کردند.

جشن مردگان(26 عَیدِ ماه) در بیست و هشت تیرماه یا زامیاد روز مردم مازندران به یاد کشته شدن جوانان بسیاری در نبرد بین ضحاک و فریدون این آیین را به جا می آوردند و امروزه نیز همچنین به آن مقیدند.

جشن های امرداد

اَمـــــــرداد

اَمرداد یا همان مرداد دومین و گرمترین ماه سال است. اَمِرِتات که بعد ها به اَمرداد تبدیل شد به معنی بی مرگی و یکی از صفات اهورامزداست اما مرداد معنی مرگ و نابودی می دهد. ایرانیان باستان در این ماه نیز جشن های متعدد و متنوعی داشتند از این قرار:

جشن آغاز سال نو در تقویم طبری روز دوم اَمرداد یا فردینه ماه در تقویم طبری بوده است. تقویم طبری یک گاهشمار ساسانی است که گفته شده مبدا آن حکومت «کیوس» پسر قباد بر طبرستان در 1531 سال پیش است. این تقویم به وسیله اسپهبد «گیل ژاماسپی» رایج شده و اولین روز سال آن مصادف با دوم مرداد است. هنوز در استان مازندران و شهر بابل این روز به مناسب جشن آغاز سال نو طبری جشن گرفته می شود.

جشن مردادگان این جشن که جشنی است در ستایش جاودانگی، در روز هفت مرداد یا مردادروز برگزار می شده روزی که که نزد ایرانیان باستان بسیار عزیز بوده است. علت دیگر برپایی این جشن نیز گرامی داشت «اَمرتات» نگهبان گیاهان بوده است.

جشن چله تموز در روز 10 مرداد یا آبان روز اتفاق می افتد که آخرین روز از چله تموز است که از اول تیرشروع می شود. متاسفانه این جشن امروزه به دست فراموشی سپرده شده و دیگر بزرگ داشته نمی شود اگر هم در بعضی نقاط مانند جنوب خراسان هنوز مردم به یاد آن بیفتند بیشتر از یلدا برایش خود را به زحمت نمی اندازند.

جشن میانه تابستان روز پانزده مرداد یا دی به مهرروز جشنی بر پا می شده در باب گرامیداشت آخرین روزهای گرما.

جشن آغاز سال نو در تقویم دیلمیدر تقویم دیلمی که نوع دیگری از گاهشمارهای ساسانی است و در استان گیلان رایج و به تقویم گیلکی نیز معروف است سال از روز هفده مرداد یا سروش روز نخستین روز از نوروزماه بوده آغاز و جشن نوروزبل در شب این روز همراه با برافروختن آتش و پایکوبی و رقص اجرا می شود.

جشن های شهریور

شـهریــــــــــور

شهریور، ششمین ماه سال و آخرین ماه تابستان است و هوا به تدریج رو به خنکی می رود. به همین دلیل است که ایرانیان در قدیم جشن هایی با حال و هوای پاییز در این ماه برپا می کردند. حالا با آنها آشنا می شویم:

جشن فغدیه دراول شهریور یا اورمزد می گرفتند و علت برپایی آن خنک شدن هوا بوده اما متأسفانه از نحوه برگزاری اش اطلاعی در دست نیست.

جشن کشمین که در روز سه شهریور یا اردیبهشت روز برگزار می شد و تنها می دانیم برپایی اش با تشکیل بازار محلی همراه بوده است.

جشن شهریورگان یکی از جشن های آتش است که در چهار شهریور یا شهریورروز در ستایش این ماه برگزار می شده و به آن آذرجشن نیز می گفتند. می توان این جشن را جشنی مهم برای کشاورزان نیز برشمرد چرا که کشاورزان در این ماه محصولات خود را برداشت کرده و برای فصل پاییز شروع به کاشت محصولات جدید می کنند یعنی در واقع این ماه پایان سال کشاورزی است. همچنین این جشن مصادف است با روز تولد کوروش یا داراب و مرک مانی.

جشن خزان که موسم آن هشت شهریور یا دی به آذرروز است . این جشن از جمله جشن های مهم باستان بوده و در آن سوارکاری، چراغانی و آتش برپا کردن رایج بوده است. برخی آن را به 18 و برخی دیگر به 15 شهریور نسبتش داده اند.

جشن بازار در پانزده شهریور یا دی به مهرروز بازاری بزرگ برپا می شد.

جشن پایان تابستان این جشن که در آخرین روز شهریور و تابستان یعنی 31 شهریور یا روز زیادی برگزار می شود به مناسبت پایان تابستان است.

ایرانیان باستان در تابستان جشن های دیگری نیز برپا می کردند که زمان ثابتی نداشته و بستگی به پدیده های طبیعی دارند مثل جشن خرمن، جشن انگور و جشن انار.