درباره تیرگان چه می دانید؟

تیرگان کی برگزار می شود؟

در گاه شماری ایرانی هر روز نام مخصوص خود را دارد و نام روز سیزدهم هر ماه «تیر روز» است. جشن تیرگان در تیر روز تیرماه برگزار می شود؛ یعنی برابر با سیزدهم تیرماه.ص البته که از آنجا که در تقویم زرتشتی هر ماه 30 روز دارد نه 31 روز، صد و سومین روز سال که روز تیرگان بوده با دهم تیرماه مصادف می شود، اما به خاطر اهمیت اعداد و نام هایشان، جشن تیرگان بیشتر در همین 13 تیرماه برگزار می شود.

تیرگان چه روزی است؟

جشن تیرگان میان ایرانیان باستان هر سال برای گرامی داشت «تیشتر» برگزار می شده است. «تیشتر» به ستاره باران آور یا ایزدبانوی باران در فرهنگ ایران باستان می گویند. احتمالا از داستان آرش کمانگیر که با پرتاب تیری مرز بین ایران و توران را مشخص کرد باخبر هستید. گفته می‌شود آرش کمانگیر هم در همین روز، یعنی سیزدهم تیر بالای کوه دماوند رفته و تیر را پرتاب کرده است، دلیل سومی که برای این جشن ذکر می کنند بزرگداشت نویسندگان باستان بوده. ابوریحان بیرونی در کتاب «آثار الباقیه» به این موضوع اشاره کرده. همچنین به گفته ابوریحان بیرونی تیرگان روزی است که کیخسرو، پادشاه ایران نیز بعد از شستشو در چشمه ناپدید شده است.

تیشتر و آرش کمانگیر

درمورد تیشتر بیشتر بدانیم

در اوستا ذکر شده که تیشتر یا فرشته باران در روزهای ماه تغییر شکل می دهد. این فرشته ده روز اول ماه به شکل جوانی پانزده ساله است، در ده روز دوم، گاوی با شاخ های زرین و ده روز سوم به هیئت اسبی سپید و زیبا در می آید. تیشتر در دوره ای که به اسب تغییر شکل داده به دریای کیهانی می رود و آنجا با دیو خشکسالی می جنگد. «اپوش» یا دیو خشکسالی اسبی سیاه با گوش و دمی ترسناک است. این دو با هم می جنگند و ابتدا تیشتر شکست می خورد. بعد از درخواست کمک از پروردگار در نبرد بعدی پیروز می شود و آب در مزرعه و چراگاه جاری می شود و ابرهای باران زا نیز باران رحمت الهی را همه جا پراکنده می کنند. جشن تیرگان به مناسبت این پیروزی وشکرگزاری برای فراوانی آب برپا می شود.

حکایت آرش کمانگیر

در بخش های مختلف شاهنامه از جنگ ایران و توران می خوانیم. در این روایت اساطیری در یکی از این نبردها که سال ها طول می کشد و افراسیاب تورانی و منوچهر ایرانی پادشاهان دو کشور هستند، ایران شکست سختی می خورد. تاریخ شکست ایران را اول تیر می دانند. پس از سازش میان دو کشور بنا می شود مرز با پرتاب تیر مشخص شود. سپندارمذ ایزاد بانوی زمین پدیدار می شود و دستور می دهد تیر و کمانی بیاورند. سپس به آرش که بزرگ ترین کماندار سپاه ایران بود دستور میدهد تیر را پرت کند.

آرش می داند سرنوشت کشور ایران به این تیر بسته است و باید همه توش و توان خود را بگذارد. بنابراین به بالای کوه دماوند رفته و تیر را پرتاب می کند. تیر چند شبانه روز از دشت ها و کوه ها گذر کرده و در نهایت کنار رود «جیحون» بر تنه درخت گردویی می نشیند که آنجا به عنوان مرز ایران و توران تعیین شده و هر سال برای یادبود این موضوع جشنی برگزار می شود.

در جشن تیرگان چه می کنند؟

در جشن تیرگان چه می کنند؟

آب پاشی

از علت برگزاری این جشن مشخص است که آب در آن نقش مهمی دارد. این جشن معمولا کنار رودخانه و چشمه برگزار می شود و مردم برای بارش باران دعا می کنند. همچنین برای کم کردن گرمای هوا روی هم آب می پاشند که سبب شده این بخش از مراسم را «آب ریزگان»، «آب پاشان» یا «سر شوران» هم می گویند. روایت دیگری درباره آبریزگان ذکر شده که آن ریختن مشتی آب توسط یک پری بر روی یکی از پادشاهان ساسانی بوده است که البته در برخی مناطق مرکزی ایران این جشن را نه سیزدهم که اول تیر ماه برگزار می کنند.

فال کوزه

یکی دیگر از رسوم این جشن «فال کوزه» است. روز قبل از جشن تیرگان، دوشیزه‌ای انتخاب می شود و کوزه سفالی سبز رنگ دهان گشادی به او داده می شود که «دوله» نام دارد. او این ظرف را پر از آب می کند و دستمالی به رنگ سبز ابریشمی روی دهانه آن می اندازد. بعد کوزه یا «دوله» را بین کسانی که آرزویی دارند می چرخاند. آن‌ها هم چیزی کوچک مانند انگشتر، گوشواره، سنجاق سر، سکه یا مانند این‌ها در آب کوزه می‌اندازند.

بعد دختر کوزه را به زیر درخت همیشه سبز مثل سرو یا کاج می‌گذارد. در روز جشن تیرگان، پس از مراسم آبریزان، دختر کوزه را بین کسانی می آورد که چیزی در کوزه انداخته بودند. سن و سال داران جمع با صدایی بلند به نوبت شعر می‌خوانند و دختر در پایان هر شعر، دستش را در کوزه می‌برد و شی هر کس را به صاحبش می دهد و به این ترتیب صاحب آن شی متوجه می‌شود که شعر خوانده شده مربوط به خواسته و آرزوی او بوده‌است.

دستبند تیر و باد

دیگر مراسم این جشن «تیر و باد» است. ابتدای جشن و بعد از خوردن شیرینی، بندی از هفت ریسمان و هفت رنگ به دست می‌بندند که «تیر و باد» نام دارد. در بادروز یعنی 9 روز بعد از تیرگان این دستبند را باز می‌کنند و در جایی بلند مانند پشت بام به باد می سپارند تا آرزویشان برآورده شود. حین این کار این شعر هم خوانده می شود:

تیر برو باد بیا /غم برو شادی بیا

محنت برو روزی بیا/ خوشه مرواری بیا

تیرگان در کدام شهرها برگزار می شود؟

تیرگان در همه شهرها در یک تاریخ برگزار نمی شود و به دلیل تعطیل نبودن این روز، معمولا در نزدیک ترین تعطیلی جشن برپا می شود. مثلا «انجمن کوهنوردان ایران» تیرگان را روز سیزدهم تیرماه در دامنه های دماوند در شهررینه، لاریجان آمل برپا می کنند. همانطور که گفته شد در فراهان جشنی شبیه به تیرگان در اولین روز تابستان و در ستایش از گندم و به عنوان جشنی برای برداشت گندم برگزار می شود.

برگزاری جشن تیرگان در برخی شهرها به پاییز موکول شده است. در اردهال تیرگان سیزدهم مهر و در مازندران، شب سیزدهم آبان برگزار می شود. به جز این شهرها، زرتشتیان یزد، میبد، اردکان، تهران، کرج، کرمان، بم، شیراز، اصفهان، اهواز، منطقه زلف آباد اراک هم تیرگان را جشن می گیرند. البته برپایی جشن تیرگان به مرزهای ایران محدود نمی شود و ایرانیان مقیم کشورهایی مثل سوئد، تورنتو و آمریکا نیز جشن تیرگان را برگزار می کنند.