شاید همه ما عبارت طراحی پایدار را در زمینه های مختلف طراحی و معماری شنیده باشیم اما این عبارت به چه معناست و چه ویژگی هایی دارد؟ طراحی پایدار، پایا یا همان Sustainable Design عنوانی کلی است که برای سبک خاصی از طراحی در نظر گرفته می شود که در این سبک بر ارزش های انسانی و اجتماعی، حفظ منابع طبیعی و محیط زیست و به طور کلی ارتقای کیفیت و طراحی مناسب برای تمامی گروه ها تأکید دارد. از این طراحی در محصولات، سیستم ها، خدمات و فضاها استفاده می شود و در عرصه های بسیار مختلف طراحی مانند طراحی صنعتی، گرافیک، طراحی شهری، معماری و غیره کاربرد دارد. همه ما واژه پایدار و عبارت‌هایی مانند توسعه پایدار یا طراحی پایدار را بسیار شنیده ایم و شاید اولین چیزی که در این مورد به ذهن ما رسیده باشد چیزی معادل «همگام با محیط زیست» باشد اما واقعاً این سبک و این عبارت به چه معناست؟
در سال ۱۹۸۷ سازمان ملل توسعه پایدار را اینگونه تعریف کرد: «انسان ها این توانایی را دارند تا توسعه پایدار را محقق سازند تا اطمینان حاصل شود که نیازهای امروز خود را رفع می کنند بدون اینکه باعث شوند برای آیندگان در رفع نیازهایشان مشکلی ایجاد شود».
تا حدود ۵۰ سال توسعه پایدار به نیازهای اولیه انسان و منابع تکیه داشت و تأکید فعالان در این زمینه بر سیستم های طبیعی و طبیعت بود اما امروزه و در قرن ۲۱ مفهوم پایدار بودن ادغامی از ارزش های اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی است و تقریبا همه چیز را در بر می گیرد.
به طور کلی اهداف طراحی پایدار را می توان کاهش و جلوگیری از هدر رفتن منابع مهم و حیاتی مانند آب، زمین، انرژی و ایجاد فضاها، محصولات و سیستم هایی راحت، امن و با بهروه وری بالا دانست.
قوانین طراحی پایدار
طراحان باید طی فرایند طراحی و در بخش های مختلف آن دیدگاه طراحی پایا را در نظر بگیرند اما چگونه باید این کار صورت بگیرد؟ موارد زیر پیشنهادهایی برای استفاده از این سبک و دیدگاه در مراحل مختلف طراحی است.
فرم
فرم بیانگر شکل ظاهری یک محصول است و گاها به عنوان اصلی ترین المان دیزاین نیز در نظر گرفته می شود. لذا طراحان باید به این فکر کنند که فرم و شکل محصول چه تأثیری در مصرف انرژی دارد و همچنین سایز و شکل آن در بسته بندی، هزینه حمل و نقل و سوخت چه اثراتی دارد. به طور مثال استراتژی «بسته بندی تخت» شرکت ایکیا یکی از نمونه های بارز این مسئله است.
عملکرد و قابلیت استفاده
نحوه عملکرد یک محصول یا سیستم می تواند به طور غیر مستقیم تأثیر بسیاری در بهبود مشکلات داشته باشد. استفاده راحت تر و بهتر از محصول باعث اتلاف کمتر وقت، هزینه و انرژی می شود و همچنین از دورریز و تولید بیهوده نیز جلوگیری می کند.
راه حل های مؤثر بر هزینه
مشکل هزینه زیاد یکی از عواملی است که سبب می شود کاربران محصولات قدیمی را استفاده کنند و جایگزین بهتر و پایای آنها را به دلیل هزینه زیاد خریداری و استفاده نکنند. طراحان با پیدا کردن راه هایی برای کم کردن این هزینه می توانند این مشکل را حل کنند.
انرژی‌های تجدید پذیر
طراحان می توانند به صورت تدریجی انرژی های تجدید پذیر مانند انرژی خورشیدی یا باد را جایگزین انرژی های وابسته به کربن کنند.
مواد اولیه و بازیافت
همانند انرژی مواد اولیه نیز نقش بسیار مهمی در توسعه پایدار دارند. استفاده از موادی که به راحتی بازیافت می شوند و یا در طبیعت سریعاً تولید و جایگزین خواهند شد می تواند راه حل مؤثری باشد. مواد ترکیبی و جدید می توانند هزینه تولید و دوام را نیز افزایش دهند.
طراحی با دوام
برای رسیدن به اتلاف هر چه کمتر محصولات باید به قدری با دوام باشند تا برای مدت زیادی از آنها استفاده شود و در نهایت نیز امکان بازیافت و یا تبدیل به محصولی جدید را داشته باشند.
قوانین ذکر شده مثال هایی از نکاتی هستند که طراحان با در نظر گرفتن آنها می توانند به طراحی و توسعه پایدار نزدیک شوند و کیفیت محصولات، خدمات و زندگی را بهبود ببخشند.
اما قانون کلی برای توسعه پایدار در نظر گرفتن افراد، محیط زیست، اقتصاد و فرهنگ است. به دلیل عدم وجود بسیاری از این مواد در محصولات روزمره ما و آگاهی کم نسبت به اهمیت موضوع، طراحان و تمامی افراد از جمله خود ما می توانیم نقش مهمی در شناساندن و جایگزینی این ارزش ها داشته باشیم تا برای خودمان و آیندگانمان زندگی و زمینی بهتر و پایدارتر را رقم بزنیم.